Toen de Nederlandse schilder Vincent van Gogh aan het einde van de 19e eeuw naar Arles, Zuid-Frankrijk verhuisde, huurde hij een deel van een geel huis op Place Lamartine. Twee kamers op de begane grond (keuken en atelier) en twee kleinere kamers op de eerste etage (slaapkamer en logeerkamer). Hier schilderde hij onder andere de beroemde werken Het gele huis en De slaapkamer. Van Gogh wilde van dit rustieke huis een kunstkolonie maken, waar collega’s en kunstenaars samen konden leven en elkaar konden ondersteunen door elkaars werk en technieken te bespreken. Helaas heeft hij zijn droomcommune niet tot uitvoering kunnen brengen vanwege psychische problemen. Minder dan een eeuw later stuitte dichter, beeldhouwer en priester Ernesto Cardenal Martínez (1925-2020) in Nicaragua op de perfecte locatie om Van Goghs artistieke utopie te realiseren. Hij stichtte in 1965 een kunstgemeenschap op de Solentiname-eilanden die de droom van Van Gogh nieuw leven heeft ingeblazen. De kunstwerken kunnen worden gekarakteriseerd als ’pintura campesina’ (de schilderkunst van de boeren), een kunststijl die voortgekomen is uit de primitivistische* stijl.
De Solentiname-archipel bestaat uit 36 eilandjes en ligt aan de zuidkant van het meer van Nicaragua, ook wel bekend als het Lago Cocibolca. De grootste vier eilanden zijn Mancarrón, Mancarroncito, San Fernando en La Venada. Zij staan vooral bekend om de rust en de mooie natuur. De natuurlijke rijkdom van het gebied is ook een belangrijk thema voor de schilders.
Vóór de komst van Cardenal waren de nu wereldberoemde eilanden van oneindige kunstproductie niets anders dan vergeten stukken land op het water. De bewoners leefden van landbouw en visserij. Men verkeerde in zeer slechte economische omstandighedenn er waren geen ziekenhuizen of scholen. Wie had gedacht dat deze mensen deel zouden gaan uitmaken van de volgende artistieke revolutie in het land? Het was allemaal te danken aan de dichter Cardenal, die de boeren zover kreeg om te gaan schilderen, als een manier om trauma’s te helen en te verwerken. Ernesto Cardenal en kunstenaar Roger Pérez de la Rocha (1949, Managua) gaven de campesinos papier en kleurpotloden, daarna canvas, penselen en olieverf, en zij maakten de eerste schilderijen (op de foto zien we Elba, een van de eerste schilders). Dat is de oorsprong van de grote hoeveelheid schilders van Solentiname, wier werken beroemd en invloedrijk zijn geworden in heel Nicaragua en de rest van de wereld.
Pérez was pas achttien jaar toen hij schilderles gaf aan de boeren, terwijl hij leerde over hun cultuur en manier van leven. Hij organiseerde workshops. Eén leerling in het bijzonder, Eduardo Arana, toonde talent en werd de allereerste schilder van de eilanden. De boeren waren al bezig met ambachtelijke projecten, zoals beeldhouwen, maar dankzij de begeleiding van Pérez konden ze hun potentieel ten volle benutten. Gezien de prachtige landschappen van de regio en de overvloed aan dieren in het wild, maakten de schilders meestal doeken die de natuur vieren. Cardenals bedoelingen waren slechts de boeren een middel te bieden om aan de armoede te ontsnappen, niet om iemand in een Picasso te veranderen.
Cardenal was een ongewone katholieke priester. Zo had hij niet constant een exemplaar van de bijbel bij zich en droeg hij bijvoorbeeld geen traditioneel priestergewaad met rozenkrans. In plaats daarvan droeg hij een baret, liet zijn lange, witte baard groeien en rookte nonchalant sigaren met de boeren. Zijn belang was om de armoede in de regio te beëindigen. Er wordt aangenomen dat de dichter de eilanden vond toen hij onderweg was en een plek zocht om inspiratie op te doen en zijn geloof en zichzelf te herstellen. Hij schreef onder andere The Gospel of Solentiname terwijl hij op de eilanden woonde.
Naast de schilderkunst hebben ook het handwerk gemaakt van balsahout en de poëziewerkplaatsen bijgedragen aan de bekendheid van Solentiname.
(Foto Elba: Fotograaf Carlos Herrera / Niú)
*Primitivisme is nadrukkelijk níet de kunst van inheemse of prehistorische volkeren. Het gaat primair over de westerse belangstelling voor primitieve kunst en het streven om de kenmerken daarvan terug te brengen in de hedendaagse kunst. Primitivistisch werkende kunstenaars willen op een naïeve, bijna kinderlijke manier naar de wereld kijken om zo tot een meer expressieve en spirituele kunst te komen. Het spontane en het naïeve staan centraal. Vaak wordt dit gekenmerkt door een gebrek aan perspectief en het abstraheren van het onderwerp.
Bronnen:
Isabel Carrasco 17 maart 2023
https://culturacolectiva.com/en/art/solentiname-commune-of-artists/
https://thalmaray.co/solentiname-commune-nicaragua-enkel-bevolkt-kunstenaars/
Om verder te lezen:
Het artikel van Carlos Salinas Maldonado - 16 maart 2017 in Confidencial - is zeer interessant
https://confidencial.digital/english/the-rural-artists-of-solentiname-nicaragua/
